Het Herenhuis van Susteren op de Meir is een zogenaamd 'stadshotel' uit de 18de eeuw. Het is gebouwd in de toenmalige populaire roccocostijl door Jan-Pieter Van Bauerscheit. Van deze zelfde bouwheer staat trouwens amper 100m verder het befaamde Osterieth Herenhuis. (met dank aan Freddy Dehoperé)

Gebaseerd op een tekst ons toegestuurd door Erfgoed Vlaanderen (met dank aan Tanya Van Hecke, tekst waarop wij ons baseerden geschreven door Madeleine Manderyck):

Dit gebouw, met een klassieke gevel, herbergt zwierige rococo-interieurs. Het werd gebouwd in opdracht van Joan-Alexander van Susteren. Deze familie stamde af van een katholieke brouwersfamilie uit 's Hertogenbosch, en weken naar Antwerpen uit in het begin van de 18e eew. Door de aankoop van de heerlijkheid 's Gravenwezel was de familie van Susteren - Roose erin geslaagd een adellijke status te verwerven. Joan- Alexander van Susteren was één van de vele Antwerpse ondernemers die fortuinen verdienden met beleggingen in risicovolle bedrijven zoals de Oostendse Compagnie. Hij wilde een echt stadspaleis.

De inspiratie kwam van Franse, Weense en Noord-Nederlandse voorbeelden. De symmetrische gevel is een pilastergevel met Korinthische kapitelen (Van Bauerscheit vond dat deze het best bij het karakter van van Susteren pasten). De gevel werd opgetrokken in verschillende soorten Duitse natuursteen. De middenrisaliet met de hoofdingang, wordt bekroond met zwierig beeldhouwwerk. In het midden op de geveltop vind je het wapenschild van de familie van Susteren. De strak maar verfijnde omlijsting van de vensters, en het fraaie vrouwenhoofd op de sluitsteen boven de ingang, benadrukken de status van de opdrachtgever.

Uit de bewaarde tekeningen door Van Baurscheit blijkt dat hij ook alle vaste interieurelementen mee ontwierp, gaande van stucplafonds, trap, lambrisering... Ook marmeren schouwen, spiegels en vast meubilair werden door zijn bedrijf geleverd. In de Antwerpse Croniqueur rond 1770 schreef Jacobus Van der Sanden dat Van Baurscheit voor dit paleis de stadsprijs van de bouwkunst toekwam.

In 1811-1812 werd dit herenhuis met meubilair en al aangekocht door Napoleon. Zijn architect, Pierre Fontaine, liet vooral het interieur aanpassen in Empirestijl. Op de eerste verdieping werd een suite met ontvangstsalons ingericht, en aan de tuinkant kwamen de keizerlijke appartementen. De Parijse decorateur en keizerlijke hofleverancier Darrac leverde de gewenste interieuraankleding. Een belangrijk deel van dit meubilair heeft de tand des tijds doorstaan, en bevindt zich nu in het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis te Brussel, en in het Koninklijk Paleis.

Napoleon zelf zou hier echter nooit verbleven hebben: in 1815 viel zijn bewind en kwamen de Nederlandse overheersing. Het paleis werd ter beschikking gesteld van koning Willem I. Deze verbleef hier meermaals, alsook zijn zoon de Prins van Oranje.

In oktober 1830 werd dit paleis gedurende één maand de zetel van de bijzondere regeringsmacht over de zuidelijke provincies, waarna het werd overgenomen door het Voorlopig Belgisch bewind.

Daarna gebruiken de Belgische koningen het paleis bij de ontvangst van buitenlandse gasten, die vaak per boot in Antwerpen aankwamen.

In het vooruitzicht van de feesten rond 75 jaar Belgische onafhankelijkheid (1905), liet koning Leopold II grondige verbouwingswerken uitvoeren om de uitstraling van het paleis nog te verhogen. De oude salons aan de kant van de Wapper werden weggebroken en vervangen door de huidige, grote spiegelzaal, en aan de tuinkant kwam er een verbindingsgalerij tussen de zijvleugels.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog verbleef koning Albert I in dit paleis. Maar zou koning Boudewijn er haast geen gebruik meer van maken, zeker nadat in 1950 het protocol dit paleis ongeschikt bevond voor koninklijke overnachting.

In 1968-1969 werden belangrijke herstellingswerken uitgevoerd. Samen met het toekennen van culturele autonomie aan Vlaanderen, groeide het besef dat de functie van dit gebouw als Koninklijk Paleis niet langer houdbaar en nuttig was. Koning Boudewijn werd bereid gevonden om dit gebouw ten dienste te stellen aan de bevolking. Op 19 december 1969 vond de plechtige overdracht plaats, en werd er een bestuurscommissie geïnstalleerd met vertegenwoordigers van het ministerie, de stad Antwerpen en de provincie Antwerpen. Bij monde van zijn hofmaarschalk liet koning Boudewijn wel weten 'dat het de wens van de koning is dat het koninklijk karakter van het paleis zou behouden blijven. Het meubilair en de kunstvoorwerpen zullen om die reden ter plaatse gelaten worden. ' In een brief aan de minister van de Nederlandse Cultuur (Frans Van Mechelen): 'mochten om één of andere reden deze meubelen en kunstvoorwerpen geen bestemming meer vinden in het Paleis in Antwerpen, dan zullen zij terug te beschikking gesteld worden van de Koning'.

In 1970, nadat het Koninklijk paleis - Internationaal Cultureel Centrum (ICC) was opgericht, werden de deuren van het paleis geopend voor het grote publiek.

Maar omdat het ICC vooral gericht was op hedendaagse kunst, werd een gedeelte van het meubilair in 1976-1977 in bruikleen gegeven aan de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, waar het nog steeds tentoongesteld is, en een deel werd gebruikt om het Bellevue museum in te richten. Het grootste gedeelte ging echter in 1980 naar het Hof, in 1995 gevolgd door de stukken van het museum. Minder waardevolle zaken zoals de gordijnen, zetels e.d. werden op zolder weggeborgen...

In het begin van de jaren 1990 had de werking van het ICC aan dynamiek ingeboet, en ter gelegenheid van 'Antwerpen 1993, culturele hoofdstad van Europa' reeg het Centrum voor Beeldcultuur er zijn zetel. Op het gelijkvloers werd een modern ingericht filmzaaltje ingericht, en de prachtige 18e eeuwse salons aan de straatkant deden dienst als foyer met bar. Ondertussen is het Filmmuseum naar een nieuwe locatie verhuisd.

Sinds 1998 bevindt de vzw Antwerpen Open zich in het koetshuis. Samen met een conciërge van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap zijn zij de enige gebruikers van dit gebouw anno 2004.

Voor meer info, zie www.erfgoed-vlaanderen.be. Als Belgiumview zijn wij in ieder geval blij daar te lezen dat dit paleis zal hersteld worden in zijn vroegere grandeur...

Nena De Roey: 'Beste,Ondertussen is dit prachtige gebouw volledig gerestaureerd en opgengesteld voor het publiek. Graag verwijs ik jullie door naar onze site www.paleisopdemeir.be voor meer informatie! Er zijn dagelijks rondleidingen met een gids doorheen het Paleis, voor zij die graag een blik werpen op dit stukje Antwerpse en Belgische geschiedenis.'

Frits Schetsken: 'Nadat dit stadspaleis van de toenmalige eigenaars, de familie de Roose-van de Werve, in 1811 is aangekocht door het Franse keizerlijk kroondomein in opdracht van Napoléon Bonaparte, wordt het in 1815 eigendom van koning Willem I der Nederlanden om in 1830 over te gaan naar de Belgische Staat. Het paleis wordt dan aan de Belgische vorsten ter beschikking gesteld. Maar op 19 december 1969 wordt deze koninklijke residentie overgedragen aan het ministerie van Nederlandse Cultuur, die er het Internationaal Cultureel Centrum (I.C.C.) van maakt, waar vooral hedendaagse kunst kind aan huis zal zijn. Nadat die kunst een eigen onderdak vindt in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M KHA) komt hier vanaf 1993 tot 2004 het Centrum voor Beeldcultuur Eldorado, dat daarna verhuist naar het Fotomuseum. Op 5 mei 2010 wordt het gebouw door de vice-president van de Vlaamse regering Geert Bourgeois ingehuldigd als het ‘Paleis op de Meir’ onder beheer van Erfgoed Vlaanderen, dat voor een nieuwe invulling met deels commerciële zaken zorgt.

Ga je in de hall meteen naar rechts dan kom je in The Chocolade Line, de chocoladezaak van Dominique Persoone, die gevestigd is in de twee voorste vertrekken, die in de tijd van Napoléon Bonaparte de salon en de slaapkamer van de grootmaarschalk waren. In de salon zijn er wandschilderingen van Balthasar Beschey rond de Oud-Testamentische Bijbelfiguur Jozef, de zoon van Jacob die het tot onderkoning van Egypte bracht. Links van de deur zie je hem de graanschuren openen en zo de Egyptenaren voor hongersnood behoeden, rechts wordt hij door zijn broers aan buitenlandse kooplui verkocht voor 20 zilverlingen en de grote salonbrede schildering toont de Triomf van Jozef in Egypte. Stap je verder langs de pralines naar het tweede vertrek, de slaapkamer, dan gaat de Jozef-reeks daar verder met naast de deur een dromende Jozef die betrapt wordt door zijn broers en op de grote wandschildering wordt Jozef herenigd met zijn vader Jacob. Boven alle deuren van deze beide vertrekken zie je grisailles – grijschilderingen of ‘witjes', waarbij het lijkt of je met driedimensionaal beeldhouwwerk te doen hebt. Telkens zie je twee of drie putti, kleine naakte engelachtige knaapjes, die allemaal vanuit het penseel van Maerten Geeraerts komen. Beide kunstenaars leefden in de tijd dat Jan Pieter van Baurscheir Jr. dit stadspaleis bouwde, dus deze wandschilderingen zullen hier vanaf het begin aanwezig zijn geweest.

Tot het aanbod van de chocolaterie behoren pralines met tequila, cola, olijven- of sigarensmaak. Er is ook chocolade lippenstift te krijgen of voor de liefhebbers de Chocolate Shooter, een verstuiver voor chocoladepoeder om op te snuiven, in 2007 door Dominique bedacht voor de verjaardag van Rolling Stones-gitarist Ron Wood, waarvoor zijn collega-Stones iets aparts wensten.

Loop even door naar de vroegere keuken, een royaal vertrek waarin twee wanden met witte tegels nog de oorspronkelijke functie aanduiden, maar die is tijdens Napoléon gewijzigd, toen hier de eetkamer van de grootmaarschalk werd ingericht. Intussen wordt er in deze ruimte toch weer gekookt, nu de chocolade specialiteiten van Persoone. Er hangt een collage van zijn werk rondom Dominique’s portret als ‘Shock-o-latier’.

Vanuit de chocolaterie kan je recht oversteken naar de vertrekken links van de inkomhall. Achter een glazen deur zie je Café Impérial, dat de vroegere portrettengalerij, het muzieksalon en de eetkamer van de hofdame heeft ingepalmd. Dit is een luxe-brasserie van dezelfde eigenaars als brasserie en zaal Horta en brasserie The Bistro, respectievelijk aan de Wapper en het Hopland, vlakbij dit Paleis.

Op de bovenverdieping ligt rechts het Blauwe Salon, goeddeels ingericht op vraag van Napoléon en koning Willem I der Nederlanden met empire-meubilair en decoraties. De meubels van dit voormalige Koninklijk Paleis waren lange tijd in bruikleen bij de koninklijke familie in de Brusselse paleizen en het heeft even onderhandelen gekost voordat Filip en Mathilde daar afstand van wilden doen. Maar op 12 maart 2010 zijn de kasten, tafels, stoelen, lusters, pendules, haardschermen, kandelaars en ... het bed van Napoléon weer gearriveerd in Antwerpen. ‘Kunnen we eindelijk ook eens bij Ikea gaan winkelen’, zal Mathilde gedacht hebben.
Die voorste ruimte sluit aan op de grote Zaal der 17 Provincieën met een plafond waarin de wapenschilden van al die provincies zijn verwerkt en met basreliëfs tegen de wanden met de geschiedenis van Noord en Zuid in de periode van koning Willem I, nog net voordat het Zuiden zich afscheidde en België werd. Die zaaldecoratie is het werk van Matthias Van Bree, schilder en academiedirecteur, die ook het op deze zaal volgend fumoir in empirestijl ontwerpt, waarachter de eetzaal ligt met een tapijt uit begin 19de eeuw. Leopold II, de grote bouwer van de familie, laat in 1905 ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van België zijn hofarchitect Octave Flanneau de twee salons aan de linkerzijde ombouwen tot een Spiegelzaal voor feesten en banketten, geïnspireerd op de danszaal van een paleis op het Isola Bella-eiland in het Italiaanse Lago Maggiore-meer, waar Leopold ooit geweest was. Een monumentale trap met smeedijzeren rocailleleuning leidt naar al die schoonheid.

Een rondleiding door het paleis kan je meemaken elke ma.-vr. en zo. om 14u., elke za. om 11u. Vertrekplek is de hall van de trapzaal links van de inkomhall. (Info april 2013)

Wandel je vanuit de inkomhall rechtdoor, dan kom je eerst op de binnenplaats, nu met terras van Café Impérial. Via een zuilendoorgang – met teksten en kaarten die iets over dit stadspaleis vertellen – waarop Leopold II een verbindingsgalerij tussen de linker- en rechtervleugel heeft laten aanbrengen, kom je in de ommuurde tuin. Zowel onder deze tuin als onder de binnenplaats liggen reservoirs met bluswater. Achter in de tuin zie je het koetshuis, waar vroeger in het middendeel de koetsen en karossen stonden (de remise) met aan weerszijden de stallen voor de paarden die ze moesten trekken. Op de onverwarmde zolder sliepen de stalknechten. Tuin, koetshuis en stallingen heeft de tweede eigenaar van dit stadspaleis, Jean-Baptist de Fraula, laten aanbouwen, maar rond 1906 zijn de stallingen onder koning Leopold II uitgebreid. Rond 1998 is er nog een voorbouw met veel glas voor de remise geplaatst wanneer Antwerpen Open hier zijn intrek neemt, maar nu is hier sinds maart 2013 de Flamant home interiors en decorations store gevestigd.

Op de buitenmuur van de tuin aan de Wapper zie je De Vertelboom (Arbre à palabres) van Peter Holvoet-Hanssen, vijfde Antwerps stadsdichter van 2010 tot 2012. Zijn dertiende werkstuk is deze met woorden geschilderde boom, waarbij de dichtregels in de kruin uitwaaieren in tien ‘takken van verwondering’. Peter heeft kunnen beschikken over een multicultureel team van Antwerpse medewerkers/dichters om dit project wortel te kunnen laten schieten. In het midden reist het titelgedicht van Hanssen-Holvoet zelf op. Jelle Jespers verzorgde de grafische vormgeving en de onthulling vond plaats op 24 september 2011.'

jean De Cree: 'In 1970 werd Flor Bex de conservator van het ICC. Vervolgens werd hij de eerste conservator van het Mukha.'

Edgard Goedleven: 'Een welgelegen paleis met een prachtige architectuur en een schitterend interieur waar het aangenaam is te vertoeven. Een toplocatie voor Antwerpen! '

Français
English