Het Groot Begijnhof van Leuven werd rond 1230 gesticht, en is het grootste van Vlaanderen. Het is een ommuurd begijnhof, met grotendeels woningen uit de 16e en de 17e eeuw. Toen werden immers de oorspronkelijke, lemen huisjes vervangen door stenen exemplaren. Rond 1600 woonden hier 300 begijnen.

Een aantal van de huizen zijn interessant op architecturaal vlak. Eén van de huizen heeft een groot tentdak, dat bekroond wordt door een kleine peerspits. Een ander huisje heeft nog vakwerk en een overkragende straatgevel. Ook kleine details zijn de moeite waard, zoals een met voluten versierde pomp.

Met uitzondering van de begijnhofkerk en enkele huizen, werd in 1962 het geheel eigendom van de Leuvense Universiteit, waarna het geheel gerestaureerd werd. Daarna werd het begijnhof een 'Universitaire Woonwijk'.

Frits Schetsken: 'Het Groot Begijnhof ligt aanvankelijk buiten de eerste Leuvense stadswal aan de oevers van de Dijle en zou gesticht zijn door begijntjes uit Meldert bij Hoegaarden begin 13de eeuw, wellicht in 1205 als we Joost Lips – Justus Lipsius – mogen geloven. Wanneer Leuven rond 1360 een tweede omwalling aanlegt, komt het begijnhof binnen de stad te liggen.

Na een eerste bloei in de 13de eeuw en een tweede bloeitijd omstreeks eind 15de, begin 16de eeuw telt het Groot Begijnhof omstreeks 1700 zo’n 298 begijnen en 8 novicen, die in een honderdtal huizen wonen, waarvan er zo’n tien conventen zijn, waar meer vrouwen samenwonen. Vanaf 1750 gaat het aantal bewoonsters in een steeds dalende lijn achteruit. Uiteindelijk overlijdt op 13 augustus 1988 het laatste Leuvense begijntje, zuster Julia. Zij is als Maria Cesarina Wielandt in 1903 in Beveren-Waas geboren en wordt op haar negende wees, nadat haar moeder in het kraambed is gestorven. Opgevoed in het Geestelijk Hof, een weeshuis in Beveren, waar ze tot haar 21ste blijft wonen, gaat ze eerst als dienstmeid werken op een kasteel in Brasschaat, daarna in het Antwerpse Stuivenberggasthuis om dan in 1923 in te gaan op het voorstel van een neef minderbroeder om begijn te worden. Zuster Julia komt zo als 21-jarige jonge vrouw terecht tussen acht oude begijntjes, waarvan de jongste al in de vijftig en de oudste tweeënnegentig is. Ze moet zich dan ook heel sterk aanpassen aan die zeer oude garde, die niet gewend is aan jeugdige elementen in de groep. Julia houdt zich in leven met wassen voor kloosters en herstellen van broeken voor paters. Terugblikkend op haar leven in 1987 concludeert ze dat ze het niet zo zou overdoen, als ze opnieuw kon beginnen. Maar ze heeft wel zowel de aftakeling van het begijnhof als de volledige restauratie van nabij kunnen meemaken.

Tijdens het Franse bewind komt het beheer van het Groot Begijnhof in handen van de Hospices Civils de Louvain, waarna het na het ontstaan van België overgaat naar de Commissie van Openbare Onderstand (COO) en later OCMW. Omdat er intussen veel minder begijnen zijn, worden leegstaande huisjes verhuurd aan arme gezinnen. Er wordt weinig aan onderhoud gedaan buiten een laagje witkalk en onderaan een teerstrook tegen regenwater. De nieuwe bewoners houden zich bezig met het toevoegen van allerlei bouwsels aan hun huizen, zodat het begijnhof eruit gaat zien als de typische Belgische koterij. De COO ziet geen kans het begijnhof tot beschermd monument te laten verklaren, zodat er ook geen geld voor restauratie is. Eind 1961 wordt het totaal vervallen begijnhof met uitzondering van de kerk te koop gesteld. De Franstalige Brusselse industrieel Van Massenhoven neemt in oktober 1961 een koopoptie voor 15 miljoen frank voor het geheel en wil de huizen als studentenkamers gaan verhuren. Door tussenkomst van de heer Mon de Goeye, die contact opneemt met rector-magnificus Mgr. H. van Waeyenbergh van de Leuvense universiteit, ziet Van Massenhoven af van de koop en wordt de universiteit eigenaar van het Groot Begijnhof. In de verkoopakte van 28 november 1962 is ook de verplichting vervat om het begijnhof gespreid over een aantal jaren te herstellen. Dat gebeurt in de jaren 1963 tot 1972 onder leiding van professor Raymond M. Lemaire, die daarvoor in oktober 1983 op het Leuvense stadhuis is geëerd als redder van het begijnhof.

De hoofdingang van het Groot Begijnhof bevindt zich in de Schapenstraat en van daaraf zullen we nu de diverse foto’s in een rondgang door het ministadje volgen. Vooraf even dit: hoewel het begijnhof diverse straten telt zijn alle huizen doorlopend genummerd, dus niet per straat in pare en onpare nummers. De Rechtestraat is de hoofdstraat van het begijnhof en loopt vanaf de hoofdingang – de Grote Poort – helemaal door naar achteren tot aan de Aborg Poort. De nummering van de gebouwen begint links van deze straat bij het Portierstershuis, waarna eerst alle huizen ter linkerzijde van de Rechtestraat genummerd worden, waarna bij de Aborg Poort de nummering overgaat naar de rechterzijde van de hoofdstraat, om zo terug te komen bij de Grote Poort met het nummer 95. Het resultaat is dus dat tegenover nummer 1 het nummer 95 ligt.

Je stapt binnen door de Grote of Rechte Poort uit 1805, aan de straatzijde in kalkzandsteen, aan de binnenzijde in baksteen. Meteen links het Portierstershuis (nr.1), waar begijntjes niet enkel de poort moesten openen en sluiten en zicht houden op wie binnen en buiten ging, maar ook aalmoezen moesten geven aan behoeftigen. Rechts zie je de Kerckekamer (nr.94-95) – kleine foto 3 met de twee boogopeningen aan de Bovenstraat. In dit huis uit 1698 vond de wekelijkse vergadering van de begijnenraad plaats. De vier hofmeesteressen bespraken dan samen met de pastoor het beheer van het begijnhof. Hier kwam ook de bisschoppelijke visitator geregeld luisteren naar wensen en klachten van alle begijntjes, die dan werden genoteerd. In 1922 sticht professor-kanunnik Armand Thiéry de Ordre des Enfants de la Mère de Dieu, Apôtres des derniers temps, een zusterorde die in deze Kerckekamer haar klooster heeft. Thiéry woont vanaf 1947 zelf een aantal jaren in het Portierstershuis, maar is vooral bekend geworden om zijn bouwkundige activiteiten in de voormalige Sint-Geertrui-abdij nabij het Klein Begijnhof, waar hij met afbraakmateriaal uit de oorlog herstellingen uitvoert. Binnen in de Kerckekamer is er een half ondergrondse archiefkamer en een barokke bordestrap naar de vergaderzaal, waar de barokschouw bewaard is gebleven. In de vloer onder de beide portiekbogen ligt de grafplaat van begijn Cornelia Cluts uit 1676.

Wandel je de Rechtestraat verder in, dan loop je ter hoogte van de Middenstraat kleine foto 4 binnen. Het straatje rechtdoor heeft zoals alle straatjes hier een heel amalgaam van kasseien, uit kwartsiet van Dongelberg of Opprebais, leien van de Ourthe of Martelange, kinderkopjes uit morenepuin, porfier uit Quenast en Lessines en zo meer. Waar je op de foto links wat groen ziet, is een brugje over de Kleine Dijle, een aftakking van de rivier de Dijle die door dit begijnhof loopt.

Maar voor je verder wandelt, kijk je eerst even rechts de Middenstraat in, waar je de huisjes van de grote foto vooraan rechts ziet staan: nr.72 Sint-Helena en nr.71 Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekte Ontvangenis. Deze woningen zijn de oudste van het begijnhof, ze dateren uit de jaren 1500. Alle andere lemen huisjes zijn rond 1650 vervangen door stenen huizen, omwille van het brandgevaar. De steile dakhelling wijst er nog op dat hier vroeger een rieten dak was. Op het gelijkvloers is leem al redelijk snel vervangen door steen, omdat opspattend regenwater het leem op korte termijn weer week maakte, waardoor er brokken uit de muren loskwamen. De leem uit het vakwerk is stilaan ook vervangen door steen en deze verstening maakte eigenlijk die houten balken voortaan overbodig, ze zullen dan ook bij later gebouwde stenen huizen worden weggelaten.

Nu verder de Rechtestraat volgend over het brugje, kom je op een klein pleintje met daaraan het Convent van Chièvres (nr.39), het gebouw met het piramidale tentdak en de peerspits – kleine foto 6. Dit gebouw stamt uit 1561 en is gebouwd met de nalatenschap van Maria-Magdalena van Hamal, de kinderloze weduwe van de in 1521 gestorven Willem II van Croÿ. Willem koopt in 1485 van zijn vader de heerlijkheden Beaumont en Chièvres, allebei in Henegouwen gelegen. Hij wordt in 1491 ridder van de Orde van het Gulden Vlies en zal zich intensief gaan bezighouden met de opvoeding van prins Karel van Luxemburg, de latere keizer Karel V. Willem haalt Karel weg bij tante Margaretha van Oostenrijk en ze slapen zelfs enige tijd op één kamer. De invloed van Willem op Karel is dan ook zeer groot, vanaf 1507 is hij samen met Adriaan Boeykens (nvdr: Boeyens, niet Boeykens), de latere paus Adrianus VI, in feite de opvoeder van de prins en hij zal later een van zijn belangrijkste raadgevers worden. In 1511 erft Willem van zijn vader de heerlijkheid Aarschot en zal daar een markgraafschap en later een hertogdom van maken, vandaar dat hij in Leuven als hertog van Aarschot resideert op een kasteel. De peerspits verwijst naar de hoektorens van dat kasteel in Heverlee, vandaag beter bekend als het kasteel van Arenberg. Het Convent van Chièvres is nu in gebruik als congres- en seminarieruimte van de universiteit. Binnenin bleef van de oorspronkelijke inrichting de overdekking van de diverse ruimten met kinderbalken op moerbalken bewaard en de indrukwekkende dakkap van het tentdak. Nu kan er samengekomen worden in kamers en zalen met de namen Anna de Paepe, Florquin, Sint-Barbara, Sint-Gommarius, Van Hamaele en Willem van Croÿ. Kies maar je favoriet.

Op de hoek met de Benedenstraat voor huisnummers 40-41 zie je een oude pomp staan – kleine foto 2. Deze pomp met twee zwengels en twee watermonden met saterhoofden en een onderstel in blauwe hardsteen met wapenschild en jaartal 1684, hoort oorspronkelijk niet thuis in dit begijnhof. Hij komt van het in 1889 afgebrande alexianenklooster aan de Brusselsestraat in Leuven.

Als je nu verder de Rechtestraat afwandelt, kom je opnieuw over een brug, ditmaal over de hoofdtak van de Dijle. In feite ben je nu over een soort eiland tussen twee Dijle-armen gepasseerd. Het deel van het Groot Begijnhof waar je nu komt, heet het Spaans Kwartier en hier liggen de huizen rond een groot grasplein. De oude naam voor dit gedeelte op de linker Dijle-oever is Aborg, zeg maar Oude Burcht. Misschien stond hier het hof van de eerste Leuvense graven, gezien ook de naam Ten Hove wordt gebruikt. Vroeger was hier de boomgaard van het begijnhof, dat zich pas vanaf 1636 tot hier uitstrekt, dus in de periode dat er veel begijntjes komen toestromen. Dit stuk wordt ook wel het Soldatenkwartier genoemd, omdat vanaf 1830 de wasvrouwen van het garnizoen van Leuven en de vrouwen van die Belgische soldaten hier woonden.

Recht tegenover je zie je de Aborg Poort. Hoe het links daarvan eruitziet toont kleine foto 5 met de Sint Apollonia (nr.22a), De Doornekroon (nr.22b), Het Avondmaal (nr.23a) en De Verrijzenis (nr.23b). De eerste kleine foto laat het vervolg aan de rechterzijde zien: Het Heilig Graf (nr.25), één bouwlaag hoog en sinds de restauratie met houten dakkapellen, en dan de hogere huizen met een bakstenen trapgevel Sint-Dymphna (nr.26) en het vroeger Convent van Onze-Lieve-Vrouw Presentatie (nr.27), met boven de deur een 17de-eeuws terracottareliëf van de Presentatie van Maria in de tempel. Schuin daarop zie je de achterkanten van drie huizen aan de Straat van het Nieuw Convent: Sint-Franciscus Borgia (nr.36), Heijlig-Cruisvindinghe (nr.35) en Sint-Quintinus (nr.34).

Je kan nu terugwandelen om de Sint-Jan-de-Doperkerk, waarrond het oude kerkhof ligt, beter te bekijken (zie aparte foto van Belgiumview onder ‘Leuven’) en het terrein van de oude infirmerie – het ziekenhuis voor de begijntjes – dat vandaag de Faculty Club huisvest, een universitair restaurant en feestruimte. Voor heel die kostbare restauratie mocht er iets teruggedaan worden, nietwaar?'

Rene De Schouwer : 'Prachtig. Wij hebben hier gewoond in 1972-73 in het huis nummer 95 (te zien op de foto) onder het dak. De universiteit heeft een meesterlijke kombinatie gemaakt van oude gerestoreerde huizen, binnenin verdeeld in apartmenten met alle moderne komfort. Werkelijk een prachtig geslaagd renovatie projekt. '

Français
English