In het midden van de Grote Markt van Antwerpen staat Brabo, het beeld van een man die een grote hand wegwerpt.

Dit beeld dateert uit 1887 en is van de hand van Jef Lambeaux. Merk op dat het water niet in een bassin wordt opgevangen, maar gewoon op het plein valt.

Het beeld heeft te maken met de legende waaraan Antwerpen zijn naam dankt. Het verhaal gaat als volgt. Vroeger woonde er een verschikkelijke reus (Druoon Antigoon) op de oevers van de Schelde. Alle schippers moesten hem belasting betalen om over de Schelde te mogen varen. Deden ze dit niet, dan hakte hij hun hand af. Maar dit was buiten de romeinse soldaat Silvius Brabo gerekend, die de reus doodde. Deze soldaat hakte vervolgens de hand van de reus af, en wierp die in de Schelde. Vandaar de naam : 'Hand werpen' of Antwerpen.

Deze legende is zeker fout. In werkelijkheid moet de oorsprong van de naam gezocht worden in de volgenden mogelijkheden:

• Antwerpen van 'Aan de werpen', hetgeen wil zeggen 'bij de dijken', of van 'Aan't wef', wat 'Bij de scheepswerf' betekent.
• Er zijn munten gevonden in het stadscentrum uit de Romeinse periode waarop Ando Verpia staat.
• Toen de Schelde nog niet was uitgedijkt en met het Steen ging bouwen heeft men eerst een heuvel aangelegd om het Steen op te kunnen bouwen, zo'n heuvel noemde men een Aanworp.

Hoe dan ook, Antwerpenaars hebben iets met handen. Ze zitten in hun wapenschild, en in allerlei lekkers dat ze maken (denk maar aan de 'Antwerpse Handjes')

(dank aan dhr. Sander De Mol voor zijn bijkomende opmerking)

Lennie Heerwegh: 'Het geboortehuis van J. Lambeaux bevindt zich trouwens niet ver van het standbeeld! Oorspronkelijk werd er wel een bassin ontworpen maar door een te hoge kostprijs werd er geopteerd voor een rotspartij. De naaktheid van het beeld heeft toen zeer veel commotie veroorzaakt bij de katholieken (ze vonden het meer lijken op een 'naakte aap')....'

Frits Schetsken: 'Lambeaux' 'Brabo' mag dan qua thema zeer Antwerps zijn, het is tegelijk een van de meest 'Belgische' standbeelden van dit land. Jef heeft namelijk twee andere landgenoten betrokken bij het vervaardigen van dit beeld, dat ontstaan is toen hijzelf zich reeds zes jaar in de Brusselse randgemeente Sint-Gillis had gevestigd. Jean-Marie Gaspar is op dat moment leerling in het atelier van Lambeaux en deze Belgisch Luxemburger uit Arlon heeft gezorgd voor het draakachtige monstertje dat je vooraan tegen de rots ziet opklimmen. Gaspar zou zich tot dierenbeeldhouwer ontwikkelen en een eigen museum in zijn geboortestad krijgen. Daarnaast is Jef ook geholpen door Egide Rombaux, een Brusselaar die zich specialiseerde in ornamenten. Zijn aandeel zal gezocht moeten worden in het voetstuk waarop Brabo zich in evenwicht houdt, wellicht de scheepsboegen die tussen de drie meerminnen naar buiten steken. Een vaak aangehaalde eigenaardigheid van het beeld is het feit dat Brabo op het verkeerde been staat om de hand te kunnen werpen. Maar we kunnen moeilijk veronderstellen dat Jef, die altijd graag het menselijk lichaam als onderwerp nam, hier onbewust een anatomische fout zou hebben gemaakt. Waarschijnlijk heeft hij bij de pose van Brabo rekening moeten houden met de kracht van de waterstraal die als fontein uit de hand spuit, waartegen het bronzen beeld bestand moest zijn, wat een al te fragiele houding onmogelijk maakte.

Omtrent de naam (H)Antwerpen is veel gespeculeerd en een definitieve verklaring is er feitelijk nog steeds niet. De verwijzing naar een 'aenwerp' maakt de meeste kans. Maar dat is dan niet de heuvel waarop het Steen is gebouwd, want dat is gewoon een natuurlijke uitloper van een heuvelrug die reeds begint bij de Kattenberg in Borgerhout en vervolgens via het Kipdorp het Antwerpse centrum bereikt, waar hij als Koraalberg afdaalt naar de Schelde. Doordat die heuvelrug bij de aanleg van de Jordaenskaai doorbroken is, lijkt het alsof het Steen op een aparte hoger gelegen top staat, maar dat is niet zo. Nabij het Steen strekte zich voorheen een landtong uit tot 30 meter in de rivier, die als aanlegplaats (werf) voor de schepen werd gebruikt. Deze werf zal allicht 'aangeaard' zijn om hem tegen uitschuring te beschermen, want hij lag in een buitenbocht van de rivier. Toen in de jaren '80 van de 19de eeuw de Scheldekaaien zijn rechtgetrokken, is deze 'aenwerp' mee weggebaggerd. Om te eindigen met de man waarmee we begonnen zijn: op de staatsietrap in het stadhuis van Sint-Gilles staat een zelfportret van Jef Lambeaux als oude man, leunend op een stoel, waarmee deze Brusselse randgemeente haar Antwerpse inwijkeling in ere houdt. '

Français
English