Frits Schetsken: 'Weinigen zullen dit schilderij van H. Van Deuren kennen.
Maar het komt overeen met de wellicht bekendere ets van Jozef Linnig, opgenomen in zijn in
1868 uitgegeven Historisch Album Oud Antwerpen, waarvan de etsplaten worden bewaard in het
Stedelijk Prentenkabinet aan de Antwerpse Vrijdagmarkt. Nog veel meer Antwerpenaren en
lieden ‘die helaas niet van Antwerpen zijn, maar daar ook niet aan kunnen doen’ zullen een
blik hebben geworpen op de muurschildering van hetzelfde tafereel in taverne Jan Zonder
Vrees op de Palingbrug 8, jawel, in de afgebeelde straat. Die taverne is echter
tegenwoordig niet zo vaak meer open.
De Palingbrug loopt als straat door de vroegere burchtgracht en sluit dan ook nabij het
Vleeshuis aan op het vervolg, dat kortweg Burchtgracht heet. Achter dat Vleeshuis is nog
een klein deel van de (lege) gracht zichtbaar. Deze gracht omsloot met een halve cirkel
het terrein van de vroegere Antwerpse burcht, waarvan het huidige Steen slechts een klein
restant is. In de loop van de 15de eeuw heeft de stad zich zo uitgebreid, dat de burcht
niet langer als verdedigingszone nodig is. De burchtgracht kan gedempt worden en vanaf
1498 worden de eerste huizen langs het tracé van de voormalige gracht gebouwd.
Op het schilderij staat de linker huizenrij aan de buitenzijde van de vroegere gracht,
terwijl de huizen aan de rechterzijde aan de binnenzijde van de gracht tegen de zware
burchtmuur zijn aangebouwd. Stukken van die muur zijn nog te zien wanneer je aan de
achterkant van het Vleeshuis rechtdoor de Vleeshuisstraat inkijkt. Die veel nieuwere
straat boort zich dwars door de burchtmuur, waarvan je links en rechts nog delen uit de
huizen ziet steken. Op het schilderij is te zien hoe de straat achteraan onder een brug
met huizen erop doorgaat. Achter die brug begon de Vismarkt en nabij de brug waren de
palingverkoopsters actief, vandaar de naam. De brug verbindt de hoger gelegen Steenpoort
(de huidige doorgang naar het Steen) met de eveneens hoger gelegen Kaas- en
Kuipersstraten. Die verbinding heette de Gevangenisstraat, naar de gevangenis die zich
destijds in het Steen bevond. Daardoor ontstond de vreemde situatie dat wie onder de brug
doorging sprak over de Palingbrug, terwijl wie boven over de brug liep zich op de
Gevangenisbrug bevond. Twee namen voor dezelfde brug!
Tegenover de huizen op de brug stond eertijds het grote kruisbeeld dat nu voor het
Steen staat. Daar konden gevangenen nog snel even vergiffenis vragen en hun daden
bekennen, voordat ze werden opgesloten en door foltering tot een bekentenis werden
gedwongen.
Vandaag kan je vanuit de Palingbrug de Jordaenskaai oversteken om – via een trapje over
de waterkeringsmuur – op het Steenplein te komen om dan langs een helling op te klimmen
naar het Steen. In de dagen van het schilderij was dat niet mogelijk. De Palingbrug leidde
naar de Vismarkt, maar vandaar kon je niet naar het Steen. Wie daarheen wilde, moest niet
via de Palingbrug, maar langs de hoger liggende en parallel lopende Kuipersstraat, die
aansloot op de Gevangenisstraat. Vandaag is er naast taverne Jan Zonder Vrees een
verbindingstrap naar die hoger liggende Kuipersstraat. Wandel je de Kuipersstraat uit, dan
beland je op het Willem Ogierplein en kijk je hoog boven de Jordaenskaai uit over het
Steenplein. De directe verbinding met het Steen is verbroken met de afbraak van de
Palingbrug eind 19de eeuw.' Erik Custers: 'Dit schilderij is minstens sinds begin jaren
1900 in bezit van
mijn familie. Ik herinner me nog dat ik als kind, bij mijn vader
z'n meter (Van Ranst Mathilda, wonende te Antwerpen), dit
schilderij tegen de muur zag hangen. Toen vertelde men mij al dat
dit schilderij ooit in het stadhuis van Antwerpen had gehangen.
Toen de meter van mijn vader overleed, is het schilderij verhuist
naar het Limburgse Bree. Het heeft jarenlang bij mijn grootmoeder
gehangen (Angelina van Ranst) en na haar overlijden heeft mijn
vader Custers Marcel, het schilderij gekocht uit de erfenis.
Ik vraag me af wat eigenlijk de waarde van dit schilderij is want
het heeft voor zware familieruzie gezorgd, destijds bij het
overlijden van mijn grootmoeder... Ondertussen zijn we 2022 en
vlak voor het overlijden van mijn vader (14/04/2020, één van de
eerste covid-19 slachtoffers in Bree) schonk hij me dit
schilderij en heb ik het voorlopig in bewaring.'
Français
English
  
|
