Deze typische Barokke kerk werd door de Jezuïeten gebouwd tussen 1615 en 1621 door een team geleid door Francois Aguillon en broeder Peter Huyssens. Ze werd gebouwd tijdens de contrareformatie, met als doel door haar pracht en praal het geloof van het volk terug te versterken.

Rubens leverde een belangrijke bijdrage aan de decoratie van de voorgevel, het pinakel van de toren en het interieur. De gevel bevat een mooi barokportaal.

In de gevel herkennen wij de drie belangrijkste klassieke zuilorden: Dorisch (gelijkvloers), Ionisch (eerste verdieping) en Corinthisch (tweede verdieping). De zuilen staan steeds gecombineerd met pilasters van dezelfde orde.

Helaas gingen 39 prachtige plafondschilderingen en het meeste marmer van ondermeer hetschip verloren tijdens een brand in 1718. De apsis van het hoofdaltaar en de Maria kapel werden gespaard, en zijn stille getuigen van de pracht en praal van dit bouwwerk. De concha van de hoofdapsis werd mooi versierd met stucwerk en afgeboord met een gordelboog voorzien van cassetten. De twee zijbeuken werden voorzien van een gaanderij op de eerste verdieping.

Het huidige interieur, de preekstoel en de omlijsting van het Forceville orgel zijn van de hand van Jan Peter van Baurscheit de Oudere. Verder zijn er houtsculpturen van o.a. Michiel van der Voort, Andries de Nole. Vooral de biechtstoelen werden opvallend versierd met beeldhouwwerk.

Er hangt één schilderij boven het altaar, maar dit is niet steeds hetzelfde. Het originele mechanisme om de schilderijen te verwisselen werkt nog.

Jozef Stessels: 'Op zondag 30 augustus 2009 is er brand ontstaan in de kerk.Geluk bij ongeluk is de schade beperkt. De voornaamste kunstwerken werden niet getroffen waaronder de Rubenskapel. Door het snelle ingrijpen van de brandweer is de kerk aan een grote ramp ontsnapt.'

jacques vercamer: '4 apostelen en twee engelen op fronton opnieuw gemaakt door jozef druart uit kortrijk'

Frits Schetsken: 'Maak dat mee: een gevel en een interieur vol beelden, maar de patroonheilige zal je vergeefs zoeken! Hoe komt dat, in godsnaam? Wanneer de jezuïeten in 1615 aan hun kloosterkerk beginnen te bouwen, voelen ze helemaal geen band met die pas vijf jaar eerder heilig verklaarde neef van paus Pius IV, die Carlo Borromeo. Integendeel, ze willen hun kerk het liefst naar hun stichter Ignatius van Loyola noemen, maar daarbij doet zich het kleine probleempje voor dat die nog niet bevorderd is tot de stand der heiligen, dus dat kan niet doorgaan. Dan maar Onze-Lieve-Vrouw uitgekozen als beschermster, want zij is een speerpunt in de strijd tegen de hervormingen van sujetten als ene Maarten Luther en die Franse Zwitser Jean Calvin of nog die heer Zwigli. Ja, de jezuïeten hebben het druk in die dagen als stoottroepen van de reformatie, die de afvalligen weer terug naar de ware Kerk moet leiden.

Vandaar dat deze kerk haar roem start als Onze-Lieve-Vrouwekerk, wat je bij uitvergroting van de hoofdfoto goed kan zien, helemaal in de top van de frontondriehoek prijkt de H. Maagd met Kind. Maar pal daaronder wacht reeds Ignatius met zijn borstbeeld, die amper een jaar na de voltooiing van dit bouwwerk in 1621 zelf heilig wordt verklaard - in 1622 dus. Dan hebben de jezuïeten geen vrouwen meer van doen en wordt het een Ignatiuskerk.

Maar wie lacht het laatst? De hele jezuïetenorde wordt in 1773 gewoon opgedoekt door paus Clemens XIV op dringend verzoek van enige Europese vorsten. De kerk maakt dan wat onzekere tijden door, zoals de opstandjes tegen het Oostenrijkse regiem van keizer Jozef II en meer nog de Franse Revolutie, die een zekere voorkeur heeft voor jezuïetenbarok om daar Tempels van Rede van te maken. Maar nadat Napoleon Bonaparte een concordaat heeft afgesloten met weer een nieuwe paus, mag de kerk in 1803 opnieuw open. Nu echter niet langer als kloosterkerk, maar als parochiekerk en onder de nieuwe naam Sint-Carolus Borromeus.

Waarom juist die naam? Wel, Carlo heeft tijdens het Concilie van Trente enige ideeën over nieuwe en andere kerkenbouw op papier gezet, waar vooral de jezuïetenkerken mooie voorbeelden van zijn. Borromeo wilde het volk wat nauwer betrekken bij de misvieringen en dus moesten die mensen niet weggekropen zitten in dwarsschepen waar ze de priesters nauwelijks konden zien. Je zal dus in deze kerk dan ook geen transept aantreffen. Integendeel, galerijen boven de zijbeuken geven juist een beter zicht op het hele gebeuren, waarbij ook het altaar een stuk dichter bij de kerkganger komt. Het vroegere doksaal tussen altaar en kerkschip - zo'n hoge galerij van steen met doorgaans drie openingen, zoals je die nog aantreft in de Lierse Sint-Gummaruskerk of de kathedraal van Doornik - wordt uit de weg geruimd en komt nu boven de hoofdingang, zodat daar het orgel een plaats op kan vinden, dat voorheen op zo'n doksaal stond. En er komen nu ook preekstoelen midden in de kerk, dus echt tussen de mensen in.

Hier zie je op foto 2 van rij 3 zo'n indrukwekkende preekstoel, uit het goede hout gesneden door Jan Pieter van Baurscheit senior, dus de vader van de architect die Antwerpen heeft verrijkt met stadpaleizen als het Osterriethuis en wat vandaag als Paleis op de Meir toegankelijk is voor chocoladeverslaafden. Die preekstoel heeft als thema 'De Heilige Kerk triomferend over de ketterij'. De pausen mogen nog zo hun best doen, de Kerk wordt steeds voorgesteld als vrouw, zoals je hier zit. Zij wijst naar beneden, waar net buiten beeld een serpent de laatste adem uitblaast, nog wat getreiterd door een peuterengeltje. De fotograaf vond dat te gortig en heeft het dus buiten beeld gehouden. Op de kuip en boven op het klankbord zijn twaalf scènes uitgebeeld uit het leven van Maria. Vanaf deze preekstoel werd de gelovigen ingepeperd dat ze maar eens goed moesten nadenken over hun plaats in de wereld en vooral mochten inzien dat ze zondige wezens waren, wie het goed zou staan als ze wat boete deden. Hier niet, maar bij veel barokke kerken zoals de Sint-Pieterskerk in Gent, is er een koepel, een bouwelement dat deze inkeer weergeeft, want als je dan je gedachten naar omhoog richt, kaatsen ze terug op jezelf via die koepelholte. In de barok blijft dus niets over van dat heerlijke 'Sammy kijk omhoog'- gevoel uit de gotiek, waar kerken hemelhoog oprijzen.

Op de voorgevel van deze kerk zie je ook dat fraai uitgewerkte lettertrio IHS. Het logo der jezuïeten, te lezen als een afkorting van Iesus Hominum Salvator (Jezus de Verlosser der Mensheid), maar ook als In Hoc Signo (In Dit Teken), het teken van de jezuïeten als bestrijders van de afvalligen. Naar verluidt heeft Pieter Paul Rubens het ontwerpje gemaakt voor dit blazoen op deze kerk.

De beelden links en rechts op diezelfde gevel stellen vier evangelisten en twee apostelen voor: bovenaan links speurt Johannes met arendsogen naar de apocalyps, rechts weet Lucas het stomste rund te overtuigen, daaronder links Marcus met zijn correctorengel bij zich en rechts Matteus, de leeuw die brult. En helemaal onderaan - foto 2 van rij 5 - staan links Petrus en rechts Paulus je binnen te nodigen. Want vooral dat laatste is de bedoeling van deze lokkende façade: veel volk nieuwsgierig maken wat zich erachter afspeelt en ze zo terugkrijgen in de kerk. De evangelisten en beide apostelen waren oorspronkelijk werk van de beeldhouwersfamilie de Nole, maar tijdens de Franse tijd zijn die allemaal neergehaald, want niet geschikt voor een Tempel van Rede. In 1820 zijn de evangelisten vervangen door J.B. van Hool en in 1868 beide apostelen blijkbaar door de beeldhouwer die onderaan de teksten bij deze foto's wordt vermeld door een andere lezer.

Binnen is op foto 5 van rij 3 het schilderij 'Onze-Lieve-Vrouw van de Carmel' te zien in het mechanisme waarmee diverse doeken afwisselend worden getoond door ze vanuit een opening in de vloer op te halen. Oorspronkelijk bestond de reeks uit vier 16de-eeuwse werken: 'De kroning van Maria' van Cornelis Schut, 'De Kruisoprichting' van Gerard Zegers, 'De mirakelen van de Heilige Ignatius Loyola' en 'De mirakelen van de Heilige Franciscus Xaverius', allebei van Pieter Paul Rubens. Maar de beide Rubensen zijn na de opheffing van de jezuïetenorde door keizerin Maria Theresia naar Wenen gehaald, waar ze tot vandaag te zien zijn in het Kunsthistorisches Museum. Het op de foto getoonde schilderij is een 18de- eeuws werkstuk van Gustaaf Wappers en is dus pas later toegevoegd. Boven dit schilderij zie je in het wandvullende altaar nog Onze-Lieve-Vrouw staan, gemaakt door H. van Mildert. Het koperen tabernakel op dit altaar is van de Antwerpse kunstsmid Lodewijk Van Ryswyck, van wie je misschien al het enorme Mariabeeld op de toren van de Onze-Lieve- Vrouwekerk in Sint-Niklaas hebt gezien.

Van de reeks zijkapellen in deze kerk is de mooiste de zogenaamde Houtappelkapel, officieel Kapel van Onze-Lieve-Vrouw geheten. Godefridus Houtappel, heer van Ranst, was de gulle schenker en ligt hier dan ook onder de vloer begraven. Het bijzondere van deze kapel is dat de prachtige marmerbekleding bij de brand van 1718 gespaard is gebleven.

Sta je voor deze kerk, dan vermoed je niet eens dat hij ook nog een toren heeft. Bij dit type jezuïetenkerken staat de toren namelijk helemaal achter de kerk, zodat je hier al moet omlopen naar de Sint-Katelijnevest om er een goed zicht op te krijgen. Foto 1 van rij 4 geeft je wel een indruk van het bovenste deel van deze 58 meter hoge toren, met zijn Venetiaanse ramen. Zo wordt de combinatie van één grote boog geflankeerd door twee kleinere namelijk genoemd. In de Sint-Katelijnevest zie je ook nog een kruisbeeld met twee engelen, dat tegen deze toren hangt. Wil je een goed zicht op kerk én toren krijgen zonder een cursus parachutespringen te moeten volgen, dan kan je proberen de binnenplaats van de Thomas More Hogeschool via de ingang aan de Korte Nieuwstraat te bereiken. Wie wil ontdekken, moet er wat voor over hebben ...'

Joost van der Voort: 'In deze prachtige kerk vind u beeldhouwer van Michiel van der Voort-de Oude. Uit onderzoek blijkt dat na de brand e.e.a. verplaatst is, en er nu nog twee biechtstoelen van Michiel te vinden zijn aan de noordzijde van de kerk, evenals alle medaillons van het leven van Franciscus van Xaverius. Zeer de moeite van het bezien. Ook boven op de galerij aan de wanden vinden we medaillons van Michiel van der Voort- de Oude, in samenwerking met Bauerscheid -de Oude, de werken van Barmhartigheid. De biechtstoelen staan links en rechts van de Sint- Ignatiuskapel, waar ook het beeld staat van De Heilige Johannes Nepomucenus gemaakt door delfde beeldhouwer'

Français
English